ورود یا ثبت نام
قبل از شروع جنگ در ماه فوریه، اوکراین به عنوان سبد نان جهان شناخته می شد و ماهانه ۵/۴ میلیون تن محصول کشاورزی را از طریق بنادر خود صادر می کرد. سبدی که امروز شکسته است و نه تنها امنیت چرخه تامین موادغذایی را تهدید کرده بلکه جامعه جهانی را وادار به بازنگری استراتژی‌های چرخه تامین، واردات و صادرات محصولات کشاورزی و معرفی برنامه‌های کوتاه و بلندمدت برای مقابله با بحران غذایی پیش‌رو کرده است.
قبل از تحلیل تاثیر این جنگ بر امنیت و ثبات چرخه تامین و همین‌طور تاثیرش بر اقتصاد جهانی، نگاهی داشته باشیم به آماری از این دو‌کشور:
- روسیه و اوکراین روی هم بیش از یک چهارم گندم دنیا، بیش از یک‌چهارم جو و بیش از نیمی از روغن آفتاب‌گردان جهان را تامین می‌کنند.
- روسیه از مهم‌ترین صادرکنندگان کود و آفت‌کش‌های کشاورزی‌ست و‌همراه با بلاروس یک‌پنجم بازار جهانی را در اختیار دارد.
- روسیه بزرگترین صادرکننده گاز‌طبیعی و دومین صادرکننده نفت‌خام است.
در این جدول سهم اوکراین و‌روسیه از صادرات جهانی محصولات غذایی/کشاورزی را سال ۲۰۲۱ که توسط گروه تحقیقاتی اتحادیه اروپا منتشر شده، می‌بینیم.
EPRS | European Parliamentary Research Service
این جدول نمونه واضحی‌ست از این امر که بازارهای جهانی غذا هم از نظر تولید و صادرات و هم از نظر ذخایر بسیار متمرکز هستند. هفت کشور ۸۶٪ از صادرات گندم را تشکیل می دهند، در حالی که سه کشور ۶۸٪ از ذخایر گندم جهان را در اختیار دارند. این ارقام در مورد غلات اصلی دیگر مانند ذرت، برنج و سویا هم مشابه هستند.
بازارهایی چنین متمرکز تهدیدی برای ثبات و امنیت چرخه تامین محسوب می‌شوند چرا که وقتی بحران‌هایی مانند جنگ در اوکراین اتفاق می‌افتد، عرضه جهانی غذا می‌تواند به سرعت از مسیر خارج شود و هزینه‌های بالایی را به دنبال داشته باشد.
پس از بیش از دو سال از همه گیری ویروس کووید ۱۹ ، پس‌لرزه‌های جنگ در اوکراین به شدت در اقتصادجهانی و به‌خصوص در دو حوزه انرژی و زنجیره غذایی، إحساس می‌شود و اکنون انتظار میرود که سرعت رشد اقتصاد جهانی به ۹/۲٪ در سال ۲۰۲۲ کاهش یابد.
جنگ در اوکراین منجر به افزایش قیمت کالاهای اساسی، اختلالات گسترده در زنجیره تامین موادغذایی، افزایش ناامنی غذایی و فقر، تشدید تورم، شرایط مالی سخت‌تر برای بانکهای‌جهانی، آسیب پذیری اقتصادی ،تشدید بی‌ثباتی سیاست، کند شدنرشد در بازارهای نوظهور و در حال توسعه در سال جاری خواهد بود‌و با این وجود برای سال آینده هم شرایط بهتری پیش‌بینی نمی‌شود و سرعت رشداقتصادی با اندکی بهبود به ۳٪ نزدیک خواهد شد.
پیش‌بینی می‌شود که با ادامه و یا تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی، ادامه اختلال در زنجیره تامین موادغذایی و در نتیجه ناامنی غذایی و افزایش تورم و انقباض مالی، سال ۲۰۲۳ سالی پر چالش باقی‌بماند.
تجارت جهانی کالا در نیمه اول سال ۲۰۲۲ کاهش یافت.
اثرات ماندگار همه گیری کووید-۱۹، از جمله اختلال در بنادر عمده آسیایی و قرنطینه درشهرهای کلیدی چین به علاوه تهاجم روسیه اوکراین سهمی کمتر از ۳٪ از صادرات جهانی را صاحب هستند اما با این حال، بسیاری از صنایع جهانی به تامین موادی کلیدی و نهاد‌ه‌هایی از این دو کشور متکی هستند.
این خطر وجود دارد که روسیه تولید غلات خود را به میزان بیشتری کاهش دهد و این امر در کنار محدودیت در صادرات نهاده‌های کشاورزی این کشور مانند دانه‌ها و آفت‌کش‌ها بر امنیت چرخه تامین تاثیر چشمگیری خواهد داشت.
کمبود و افزایش بی‌سابقه قیمت این نهاده‌ها یا کالاهای کلیدی منجر به توقف تولید و قیمت بالاتر تولید شده‌است، در عین حال هزینه های حمل و نقل نیز بالاتر رفته‌است.
اختلال در کشتیرانی و تجارت در دریای سیاه هم به طور منفی بر حمل و نقل مواد غذایی و نفت خام تأثیر گذاشته‌است..
از طرفی دیگر در نتیجه تنش‌های جنگ محموله های نگهداری شده در روسیه و بنادر اوکراین تغییر مسیر می‌دهند که خود منجر به طولانی‌تر شدن مسیر‌ها و گران‌تر شدن هزینه حمل و نقل شده‌است.
تاثیر نهایی جنگ بر بازارها به مدت زمان آن و همین طور شدت و حدت تحریم ها علیه روسیه بستگی دارد.
پیش بینی می شود امسال قیمت محصولات کشاورزی ۱۸٪ افزایش یابد که منعکس کننده تولید ضعیف غلات در اوکراین و همچنین هزینه های ورودی بسیار بالاتر، از جمله برای سوخت، مواد شیمیایی و کودهای شیمیایی است.
انتظار می رود که قیمت کود سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۷۰٪ افزایش یابد.
همان‌طور که قبل‌تر اشاره شد، روسیه و اوکراین با هم از صادرکنندگان کلیدی گندم هستند، این دو‌کشور حدود یک چهارم گندم جهانی را تشکیل می دهند. سی و شش کشور، از جمله برخی از آسیب پذیرترین و فقیرترین کشورهای جهان، بیش از نیمی از واردات گندم خود را به آنها متکی هستند.
روسیه همچنین بزرگترین صادرکننده کودها و آفت‌کش‌ها در جهان است.
صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه انجام‌میشود، بنادری که در حال حاضر فعال نیستند.
مقداری از گندم اوکراین ممکن است از طریق جاده و راه آهن حمل شود اما حجم آن به شدت کم خواهد بود.
همین‌طور انتظار میرود که تولید محصولات کشاورزی به دلیل تنگناهای زیرساختی و ادامه تهاجم روسیه، همچنان کاهش یابد.
راه‌حل‌های کوتاه و طولانی مدت پیش‌رو:
سازمان ملل متحد در حال رهبری تلاشها برای ایجاد یک «دالان غلات» با اسکورت نیروی دریایی ترکیه برای نفتکش‌هایی که اودسا و سایر بنادر اوکراین را ترک می‌کنند، میباشد. باید منتظر بود تا نتایج و تاثیر این تلاشها مشخص شود
از جمله راه‌حل‌های ارائه‌شده‌کوتاه‌مدت برای جبران بخشی از این افزایش قیمت، افزایش تولید در کشورهایی مانند کانادا و اتحادیه اروپا است.
افزایش شفافیت بازار از دیگر راهکارهای پیشنهاد شده برای به حداقل رساندن خطرات افزایش قیمت‌ها به دلایل روانی است، دولت‌ها میتوانند با اعلام میزان ذخایر و همچنین تخمین میزان تولید کالاهای کلیدی خود به این شفافیت کمک کنند.
جنگ‌‌ا اوکراین نیاز به تولید و عرضه مقرون به صرفه کودها را تشدید و پررنگ‌تر کرده‌است.
کمبود جهانی کود نیتروژن باعث افزایش قیمت شده و برخی از کشاورزان را ناچار کرده‌ا است تا برنامه های خود را برای فصل کاشت بعدی تغییر دهند.
بدون عرضه مقرون به صرفه کود برای فصل کاشت بعدی، سال آینده با یک بحران غذایی جهانی دیگر مواجه خواهیم
شد.
جامعه بین‌المللی باید به تقویت ظرفیت سازمان تجارت جهانی بر کاهش اثرات جنگ بر تجارت جهانی ادامه دهد.
به عنوان مثال، سازمان تجارت جهانی نقش ارزشمندی در کاهش موانع پیش روی شرکت‌ها برای بازسازی زنجیره تامین خود و برای شرکت‌های حمل‌ونقل برای تنظیم مسیرهای حمل و نقل خود دارد، که به اطمینان از رسیدن کالا به کشورهایی که تقاضای بالایی دارند کمک می‌کند.
با توجه به تمرکز بسیاربالای بازار محصولات کشاورزی، هر افت قابل توجهی در عرضه حتی یکی از صادرکنندگان برتر غلات می تواند برای واردکنندگان متکی فاجعه باشد بنابراین استراتژی تنوع بخشیدن به واردات محصولات کشاورزی می‌تواند کمک شایانی بر شکسته شدن تمرکزبازار که امروز یکی از علل بحران جهانی غذایی است، بنماید.
با نگاه به آینده، جامعه بین المللی باید دو درس کلیدی از بحران اوکراین بیاموزد. اولاً، ما در جهانی به‌طور فزاینده‌ای به هم پیوسته زندگی می‌کنیم و اگر ناامنی غذایی و چالش‌های ژئوپلوتیکی در هر نقطه از جهان را به عنوان مشکل شخص دیگری نادیده بگیریم، تهدیدی جدی برای امنیت چرخه تامین به وجود میآوریم. ثانیاً، برای جامعه بین المللی بسیار مهم است که از اقدامات و راه‌حل‌های کوتاه مدت فراتر رود و نه تنها با پرداختن به علل ریشه ای این چالش‌ها، بلکه به بررسی مجدد سیاست های کشاورزی و انرژی که زیربنای اقتصاد جهانی ما هستند بپردازند.
با این‌حال ادامه اختلال گسترده در صادرات کودها و آفت‌کش‌ها می‌تواند تهدیدی جدی با عواقبی گسترده بر ثبات بازار محصولات کشاورزی باشد.
منابع:
https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2022/729367/EPRS_ATA(2022)729367_EN.pdf
https://www.bbc.com/news/business-61727651
برای ثبت نظرات، نقد و بررسی شما لازم است ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید.